W ostatnim czasie w Naszej Kancelarii pojawił się Pan Marek z problemem prawnym dotyczącym odpowiedzialności współmałżonki za Jego zobowiązania podatkowe. Pan Marek posiada zadłużenie w podatku od towarów i usług za 2016 r. z tytułu prowadzonej przez Niego działalności gospodarczej. Pan Marek pozostaje ze swoją małżonką w ustroju współwłasności majątkowej małżeńskiej, posiadają duży dom i samochód, w związku z czym zastanawia się, czy w przypadku wszczęcia postępowania egzekucyjnego organ podatkowy może skierować swoje kroki ku składnikom majątku wspólnego.
Zgodnie z art. 26 ustawy z dnia 29 sierpnia 2009 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 201, dalej: o.p.), podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Jest to to zasada ogólna odpowiedzialności podatkowej – osobistej i nieograniczonej. Właściwy organ egzekucyjny może zatem kierować działania egzekucyjne do wszystkich rzeczy będących własnością podatnika oraz przysługujących mu praw majątkowych. Wierzyciel może egzekwować zobowiązanie z majątku istniejącego w momencie wszczęcia postępowania egzekucyjnego ale również z majątku nabytego później – aż do momentu wyegzekwowania zobowiązania bądź przedawnienia zobowiązania podatkowego. Co istotne, nie jest możliwe zawarcie porozumienia, na podstawie które dług podatkowy zostanie zaspokojony z majątku innej osoby niż samego podatnika. Taka umowa, np. o przejęcie długu podatkowego nie wywoła żadnych skutków prawnych (tak: wyrok NSA z 15.2.2001 r., sygn. akt III SA 2842/99, Legalis 52428).
Odpowiedzialność podatkowa osoby pozostającej w związku małżeńskim została uregulowana w art. 29 § 1 o.p. zgodnie z którym odpowiedzialność, o której mowa w art. 26 o.p., obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka. Przepis art. 29 o.p. stanowi jeden z wyjątków od reguły odpowiedzialności wyrażonej w art. 26 o.p. W rozumieniu tego przepisu majątkiem wspólnym jest majątek objęty wspólnością ustawową w rozumieniu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a zatem m.in. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków czy też środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków. Zatem małżonka Pana Marka będzie ponosić odpowiedzialność z majątku wspólnego bez ograniczeń kwotowych i bez wyłączania z niego określonych składników. Odpowiedzialność małżonka podatnika nie obejmuje jednak majątku osobistego małżonka (w rozumieniu przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego), chyba że małżonkowie np. rozszerzą w drodze umowy wspólność ustawową.
Małżonka Pana Marka odpowiada majątkiem wspólnym nie tylko za samą zaległość podatkową ale również za odsetki za zwłokę. Co istotne, odpowiedzialność współmałżonka podatnika powstaje bez konieczności wszczęcia postępowania podatkowego w stosunku do tego małżonka i bez konieczności wydawania w stosunku do niego decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego. Odpowiedzialność ta ma zastosowanie do wszystkich podatków ciążących na Panu Marku. Jeżeli małżonka Pana Marka spełni świadczenie ze środków należących do majątku wspólnego, wówczas zobowiązanie Pana Marka wygaśnie.
Na gruncie powyższego Pan Marek zadał kolejne pytanie – co w sytuacji, gdyby zawarł z małżonką umowę znoszącą wspólność ustawową małżeńską. Zgodnie jednak z art. 29 § 2 o.p., skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem:1) zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej; 2) zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu; 3) ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka; 4) uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji. W związku z powyższym skutki takich działań i zdarzeń powstają w zakresie odpowiedzialności podatkowej jedynie na przyszłość, np. od dnia zawarcia umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową. Zatem małżonka Pana Marka będzie ponosić odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe powstałe przed dniem zawarcia umowy znoszącej wspólność majątkową tak jak dotychczas.
